Istorijat Vračara

Nazivi Vračar i Vračarsko polje pojavljuju se prvi put 1492. godine u turskom planu za osvajanje Beograda, izrađenog na zahtev smederevskog sandžak-bega Sulejman–paše. Turski dokumenti iz 1560. godine spominju Vračar kao hrišćansku mahalu sa 17 kuća u okviru beogradske varoši. Sadržaj letopisne beleške iz 16. veka, koja izveštava o spaljivanju moštiju Svetog Save na dan 27. aprila 1594. godine po starom kalendaru, označava Vračar kao buduće središte srpske duhovnosti: „Sažegoše mošti Svetog Save, prvog arhiepiskopa srpskog; Sinan-paša iz manastira Mileševe odnese ih u kovčegu pozlaćenom i sažeže na Vračaru.“

Na mestu na kome je pre pet vekova razvejan pepeo Svetog Save, prvog srpskog arhiepiskopa, utemeljivača autokefalne srpske pravoslavne crkve i prosvetitelja, podignut je velelepan pravoslavni hram. Iako još u fazi izgradnje, Hram Svetog Save postao je simbol srpskog pravoslavlja i glavno obeležje Vračara i Beograda. Hram se gradi po nacrtu projekta arhitekata Bogdana Nestorovića i Aleksandra Deroka, urađenom 1930. godine, a radovi se izvode pod upravom protomajstora arhitekte Branka Pešića.

Hram ima i svog čuvara. Tik uz njega nalazi se mala Svetosavska crkva podignuta 1935. godine, za samo 57 dana. Izrađena je u srpsko-vizantijskom stilu po projektu arhitekte Viktora Viktoroviča Lukomskog. Iznutra je oslikana odabranim kopijama fresaka srpskog srednjovekovnog crkvenog slikarstva, koje je radio Rus Najdorf uz pomoć zoografa Obrascova i Dikija.

Ono što Crkvu, pored mozaika sa predstavom Svetog Save, krasi jeste i nedavno pozlaćeni ikonostas posvećen spaljivanju moštiju prvog srpskog arhiepiskopa i prosvetitelja. Ikonostas i dvoje dveri, posvećene Svetom Simeonu i Svetom Stefanu Dečanskom, pozlatili su gospoda Sava i Dragomir Dimitrijević, čija radionica obavlja sve pozlatarske radove u Crkvi i na Hramu. Ova danas jedina radionica srpskog crkvenog pozlatarstva nalazi se u neposrednoj blizini Hrama. U okviru radionice osnovana je i pozlatarska škola. Njen osnovni cilj je da stvori stručnjake sposobne da ogromno crkveno blago spasu od propadanja.

Preko puta Hrama pruža se drugo veliko arhitektonsko zdanje koje je nastalo na pepelu prethodnog – zgrada Narodne biblioteke Srbije. Uništen u nemačkom bombardovanju 6. aprila 1941. godine, bibliotečki fond je pet decenija mukotrpno obnavljan da bi danas, sa oko 4 miliona jedinica bibliotečkog materijala, nova zgrada Biblioteke predstavljala jednu od najznačajnijih nacionalnih institucija.

Na prilazu Hramu i Biblioteci stoji gorostasna skulptura koja predstavlja vođu Prvog srpskog ustanka, vožda Karađorđa. Postavljena tu da bdi nad izvorima srpske duhovnosti i kulture, skulptura je okrenuta licem prema Karađorđevom parku, mestu odakle je Karađorđe 1806. godine zajedno sa 15 hiljada ustanika i glavninom ustaničke artiljerije krenuo u osvajanje Beograda. Pri dnu Karađorđevog parka, knez Aleksandar Karađorđević podigao je 1848. godine nadgrobni spomenik ustanicima palim 1806. godine. To je prvi zidani spomenik podignut u Beogradu. “U slavu i čast Srb junacima, za otečestvo hrabro izginuvšim 1806. godine podiže spomenik ovdi Aleksandar Karađorđević – knjaz srbski.” U istom parku nalazi se i spomenik francuskom pesniku Lamartinu, trećepozivcima poginulim u odbrani Beograda 1915. godine i spomen-ploča žrtvama nemačkog bombardovanja na Cveti 1941. godine.

Još strašniji zločin učinjen je na Uskrs 1944. godine, kada su saveznički avioni, vraćajući se iz Rumunije, bez ikakvog povoda izručili tovare bombi na stanovništvo Čubure. U spomen na taj događaj podignuta je česma u neposrednoj blizini Sportskog centra Vračar.

Danas Vračar ima oko 80 hiljada stanovnika i sa svoja nepuna tri km² površine predstavlja najnaseljeniju opštinu Beograda. Njegove granice čine tri bulevara: Bulevar kralja Aleksandra, Bulevar Jugoslovenske armije i Južni bulevar. Međusobno najudaljenije tačke su Srednja arhitektonska škola “Vojislav Ilić” i “Beograđanka” koja sa svojih 100 metara visine i posle davadeset godina drži primat među višespratnicama na Balkanu.

Osim Narodne biblioteke, najznačajnija republička institucija na Vračaru je Zavod za zaštitu spomenika kulture. Njegov osnovni zadatak je očuvanje kulturnih, pre svega arhitektonskih vrednosti, a vrednih spomenika arhitekture ima na Vračaru na pretek. Podsetimo se samo najznačajnijih arhitekata prve polovine dvadesetog veka koji su ostavili svoj trag na Vračaru – bard srpskog ekspresionizma Milan Zloković, estetičar i arhitekta Milutin Borisavljević, srpski modernista i pristalica bezornamentalne arhitekture Momčilo Belobrk, sledbenik romantičarskog akademskog graditeljstva Josif Najman, pobornik folklorizma, akademizma i moderne Branislav Bojić, sledbenik neoklasicizma Dragiša Brašovan koji je projektovao zgradu u Krunskoj 51 u koju je danas smešten Muzej Nikole Tesle. Muzej čuva urnu, celokupnu ličnu ostavštinu velikog naučnika, obimnu prepisku, brojne tehničke crteže, kao i veliki broj originalnih fotografija. U posebnoj prostoriji nalazi se urna sa posmrtnim pepelom Nikole Tesle. Prirodnjački muzej u Njegoševoj ulici je jedini muzej takve vrste u Srbiji, a u privremenom prostoru čuva se prirodna i kulturna baština u 117 prirodnjačkih zbirki, sa približno 1500000 različitih primeraka iz Srbije, Balkanskog poluostrva, ali i celog sveta.

Vračar ima i četiri pozorišta. Osim profesionalnog Beogradskog dramskog pozorišta, na opštini deluju još dve amaterske pozorišne družine koje postižu profesionalne rezultate – DADOV i Teatar levo, a tu je i malo pozorište za buduće velike ljude, Pozorištance „Puž“.

Na Vračaru se nalazi sedište najstarije izdavačke kuće u Srbiji, Srpske književne zadruge, kao i jedna od najstarijih i najuglednijih gimnazija – Treća beogradska gimanzija. Osim Treće, na Vračaru su još i Četrnaesta gimnazija, Tehnička škola „Bora Marković“, Centar za likovno obrazovanje, Škola za osnovno muzičko obrazovanje „Josif Marinković“, tri srednje muzičke škole „Stanković“, „Mokranjac“ i „Slavenski“ i šest osnovnih škola – „Vladislav Ribnikar“, „Siniša Nikolajević“, „Sveti Sava“, „Jovan Miodragović“, „Svetozar Marković“ i „Kralj Petar II Karađorđević“, kao i Specijalna osnovna škola „Dušan Dugalić“ za decu ometenu u razvoju. Jedina visokoobrazovna institucija sa sedištem na Vračaru je Stomatološki fakultet.

Od medicinskih ustanova, na Vračaru se nalaze Zavod za transfuziju krvi, Zavod za zubno-lekarsku zaštitu, Studentska poliklinika, Dom zdravlja, kao i sedišta dve velike farmaceutske organizacije: „Hemofarm“ i Apotekarska ustanova „Beograd“.

Sportski centar nudi bogatu rekreativnu ponudu. U prostoru ovog centra deluju rukometni klub, plivački klub, vaterpolo klub, klub za sinhrono i umetničko plivanje, stonoteniski i teniski klubovi, plesni klub, klubovi koji neguju tradicije borilačkih veština… Na Vračaru se nalazi i stadion fudbalskog kluba „Obilić“ koji se takmiči u okviru Prve fudbalske lige. „Obilić“ je naziv i vračarskog šahovskog kluba koji u svojim redovima ima trojicu majstora FIDE. Valja spomenuti i to da je opština Vračar pokrovitelj Uskršnje trke na Beogradskom hipodromu.

Verovatno najveće znamenje Vračara su kafane. Iako su mnoge od njih netragom nestale, kao „Tabor“, „Toplica“, „Složna braća“, „Tri lista duvana“, „Golubac“, „Orač“ i „Kikevac“ u kome je sa orkestrom svirao čuveni Carevac, vremenu su odoleli nekadašnji „Trandafilović“, „Sokolac“, „Vltava“, „Kalenić“, „Mlava“, „Šumadija“, „Orašac“, „Zona Zamfirova“ i „Mala madera“. U međuvremenu su nikle „Čubura“, „Ras“ i „Čuburska lipa“. One su bile i ostale mesta okupljanja pesnika, pisaca, novinara i boema, kao i odumirućeg građanskog staleža. „Trandafilović“ čuva uspomenu na velikog srpskog pisca Borislava Pekića, dok nad kafanom „Čubura“ još uvek bdi sen pesnika i boema Slobodana Markovića – Libera Markonija po kojem je skver ispred kafane nedavno dobio ime.

Na istom mestu nalazi se popularni zanatski centar „Gradić Pejton“, prvi centar ovakve vrste nastao u Beogradu. Još jedan, ovaj put trgovinski centar, nikao je preko puta Hrama Svetog Save. Iako je ovaj centar predviđen kao privremeni objekat, projektant se potrudio i uspeo da ga u potpunosti uklopi u okolni ambijent.

Usred Vračara smeštena je Kalenić pijaca, jedna od najstarijih i najpopularnijih zelenih pijaca.

Od momenta uvođenja višestranačkog sistema, građani Vračara se na izborima opredeljuju za građanske, demokratske stranke. Vračar je jedina opština u Srbiji i Jugoslaviji, koja na lokalnim izborima već u trećem mandatu nema nijednog odbornika ni ekstremno levih ni ekstremno desnih političkih stranaka. Skupština opštine i njen Izvršni odbor neprestano pomažu humanitarne organizacije i učestvuju u humanitarnim akcijama, stipendiraju učenike i studente, pomažu škole, Crkvu, kulturne i naučne ustanove… Verovatno najpopularnija akcija koju Opština preduzima je dodela poklon-paketa novorođenim bebama na teritoriji Vračara. Opštini Vračar je za ovu akciju dodeljen ružičasti gran pri beogradskih medija. Vredi spomenuti i to da je Skupština opštine Vračar na Uskrs 2000. godine svojim Čuburcima poklonila javnu česmu u čuburskom parku „Kikevac“, kao i novo parkovsko osvetljenje.

Skupština opštine Vračar je u novom demokratskom sazivu ustanovila za svoju krsnu slavu Svetog Savu. Ostaće zabeleženo da je na prvoj proslavi 25. januara 1994. godine činodejstvovao Njegova svetost patrijarh srpski gospodin Pavle.

Od aprila 1993. godine opština Vračar ima svoj grb i steg. Autor grba i stega je g. Dragomir Acović, predsednik Srpskog društva za heraldiku „Beli orao“. Grb je simbol svih građana Vračara.

Na mestu na kome je pre pet vekova razvejan pepeo Svetog Save, prvog srpskog arhiepiskopa, utemeljivača autokefalne srpske pravoslavne crkve i prosvetitelja, podignut je velelepan pravoslavni hram. Iako još u fazi izgradnje, Hram Svetog Save postao je simbol srpskog pravoslavlja i glavno obeležje Vračara i Beograda. Hram se gradi po nacrtu projekta arhitekata Bogdana Nestorovića i Aleksandra Deroka, urađenom 1930. godine, a radovi se izvode pod upravom protomajstora arhitekte Branka Pešića.

Hram ima i svog čuvara. Tik uz njega nalazi se mala Svetosavska crkva podignuta 1935. godine, za samo 57 dana. Izrađena je u srpsko-vizantijskom stilu po projektu arhitekte Viktora Viktoroviča Lukomskog. Iznutra je oslikana odabranim kopijama fresaka srpskog srednjovekovnog crkvenog slikarstva, koje je radio Rus Najdorf uz pomoć zoografa Obrascova i Dikija.

Ono što Crkvu, pored mozaika sa predstavom Svetog Save, krasi jeste i nedavno pozlaćeni ikonostas posvećen spaljivanju moštiju prvog srpskog arhiepiskopa i prosvetitelja. Ikonostas i dvoje dveri, posvećene Svetom Simeonu i Svetom Stefanu Dečanskom, pozlatili su gospoda Sava i Dragomir Dimitrijević, čija radionica obavlja sve pozlatarske radove u Crkvi i na Hramu. Ova danas jedina radionica srpskog crkvenog pozlatarstva nalazi se u neposrednoj blizini Hrama. U okviru radionice osnovana je i pozlatarska škola. Njen osnovni cilj je da stvori stručnjake sposobne da ogromno crkveno blago spasu od propadanja.

Preko puta Hrama pruža se drugo veliko arhitektonsko zdanje koje je nastalo na pepelu prethodnog – zgrada Narodne biblioteke Srbije. Uništen u nemačkom bombardovanju 6. aprila 1941. godine, bibliotečki fond je pet decenija mukotrpno obnavljan da bi danas, sa oko 4 miliona jedinica bibliotečkog materijala, nova zgrada Biblioteke predstavljala jednu od najznačajnijih nacionalnih institucija.

Na prilazu Hramu i Biblioteci stoji gorostasna skulptura koja predstavlja vođu Prvog srpskog ustanka, vožda Karađorđa. Postavljena tu da bdi nad izvorima srpske duhovnosti i kulture, skulptura je okrenuta licem prema Karađorđevom parku, mestu odakle je Karađorđe 1806. godine zajedno sa 15 hiljada ustanika i glavninom ustaničke artiljerije krenuo u osvajanje Beograda. Pri dnu Karađorđevog parka, knez Aleksandar Karađorđević podigao je 1848. godine nadgrobni spomenik ustanicima palim 1806. godine. To je prvi zidani spomenik podignut u Beogradu. “U slavu i čast Srb junacima, za otečestvo hrabro izginuvšim 1806. godine podiže spomenik ovdi Aleksandar Karađorđević – knjaz srbski.” U istom parku nalazi se i spomenik francuskom pesniku Lamartinu, trećepozivcima poginulim u odbrani Beograda 1915. godine i spomen-ploča žrtvama nemačkog bombardovanja na Cveti 1941. godine.

Još strašniji zločin učinjen je na Uskrs 1944. godine, kada su saveznički avioni, vraćajući se iz Rumunije, bez ikakvog povoda izručili tovare bombi na stanovništvo Čubure. U spomen na taj događaj podignuta je česma u neposrednoj blizini Sportskog centra Vračar.

Danas Vračar ima oko 80 hiljada stanovnika i sa svoja nepuna tri km² površine predstavlja najnaseljeniju opštinu Beograda. Njegove granice čine tri bulevara: Bulevar kralja Aleksandra, Bulevar Jugoslovenske armije i Južni bulevar. Međusobno najudaljenije tačke su Srednja arhitektonska škola “Vojislav Ilić” i “Beograđanka” koja sa svojih 100 metara visine i posle davadeset godina drži primat među višespratnicama na Balkanu.

Osim Narodne biblioteke, najznačajnija republička institucija na Vračaru je Zavod za zaštitu spomenika kulture. Njegov osnovni zadatak je očuvanje kulturnih, pre svega arhitektonskih vrednosti, a vrednih spomenika arhitekture ima na Vračaru na pretek. Podsetimo se samo najznačajnijih arhitekata prve polovine dvadesetog veka koji su ostavili svoj trag na Vračaru – bard srpskog ekspresionizma Milan Zloković, estetičar i arhitekta Milutin Borisavljević, srpski modernista i pristalica bezornamentalne arhitekture Momčilo Belobrk, sledbenik romantičarskog akademskog graditeljstva Josif Najman, pobornik folklorizma, akademizma i moderne Branislav Bojić, sledbenik neoklasicizma Dragiša Brašovan koji je projektovao zgradu u Krunskoj 51 u koju je danas smešten Muzej Nikole Tesle. Muzej čuva urnu, celokupnu ličnu ostavštinu velikog naučnika, obimnu prepisku, brojne tehničke crteže, kao i veliki broj originalnih fotografija. U posebnoj prostoriji nalazi se urna sa posmrtnim pepelom Nikole Tesle. Prirodnjački muzej u Njegoševoj ulici je jedini muzej takve vrste u Srbiji, a u privremenom prostoru čuva se prirodna i kulturna baština u 117 prirodnjačkih zbirki, sa približno 1500000 različitih primeraka iz Srbije, Balkanskog poluostrva, ali i celog sveta.

Vračar ima i četiri pozorišta. Osim profesionalnog Beogradskog dramskog pozorišta, na opštini deluju još dve amaterske pozorišne družine koje postižu profesionalne rezultate – DADOV i Teatar levo, a tu je i malo pozorište za buduće velike ljude, Pozorištance „Puž“.

Na Vračaru se nalazi sedište najstarije izdavačke kuće u Srbiji, Srpske književne zadruge, kao i jedna od najstarijih i najuglednijih gimnazija – Treća beogradska gimanzija. Osim Treće, na Vračaru su još i Četrnaesta gimnazija, Tehnička škola „Bora Marković“, Centar za likovno obrazovanje, Škola za osnovno muzičko obrazovanje „Josif Marinković“, tri srednje muzičke škole „Stanković“, „Mokranjac“ i „Slavenski“ i šest osnovnih škola – „Vladislav Ribnikar“, „Siniša Nikolajević“, „Sveti Sava“, „Jovan Miodragović“, „Svetozar Marković“ i „Kralj Petar II Karađorđević“, kao i Specijalna osnovna škola „Dušan Dugalić“ za decu ometenu u razvoju. Jedina visokoobrazovna institucija sa sedištem na Vračaru je Stomatološki fakultet.

Od medicinskih ustanova, na Vračaru se nalaze Zavod za transfuziju krvi, Zavod za zubno-lekarsku zaštitu, Studentska poliklinika, Dom zdravlja, kao i sedišta dve velike farmaceutske organizacije: „Hemofarm“ i Apotekarska ustanova „Beograd“.

Sportski centar nudi bogatu rekreativnu ponudu. U prostoru ovog centra deluju rukometni klub, plivački klub, vaterpolo klub, klub za sinhrono i umetničko plivanje, stonoteniski i teniski klubovi, plesni klub, klubovi koji neguju tradicije borilačkih veština… Na Vračaru se nalazi i stadion fudbalskog kluba „Obilić“ koji se takmiči u okviru Prve fudbalske lige. „Obilić“ je naziv i vračarskog šahovskog kluba koji u svojim redovima ima trojicu majstora FIDE. Valja spomenuti i to da je opština Vračar pokrovitelj Uskršnje trke na Beogradskom hipodromu.

Verovatno najveće znamenje Vračara su kafane. Iako su mnoge od njih netragom nestale, kao „Tabor“, „Toplica“, „Složna braća“, „Tri lista duvana“, „Golubac“, „Orač“ i „Kikevac“ u kome je sa orkestrom svirao čuveni Carevac, vremenu su odoleli nekadašnji „Trandafilović“, „Sokolac“, „Vltava“, „Kalenić“, „Mlava“, „Šumadija“, „Orašac“, „Zona Zamfirova“ i „Mala madera“. U međuvremenu su nikle „Čubura“, „Ras“ i „Čuburska lipa“. One su bile i ostale mesta okupljanja pesnika, pisaca, novinara i boema, kao i odumirućeg građanskog staleža. „Trandafilović“ čuva uspomenu na velikog srpskog pisca Borislava Pekića, dok nad kafanom „Čubura“ još uvek bdi sen pesnika i boema Slobodana Markovića – Libera Markonija po kojem je skver ispred kafane nedavno dobio ime.

Na istom mestu nalazi se popularni zanatski centar „Gradić Pejton“, prvi centar ovakve vrste nastao u Beogradu. Još jedan, ovaj put trgovinski centar, nikao je preko puta Hrama Svetog Save. Iako je ovaj centar predviđen kao privremeni objekat, projektant se potrudio i uspeo da ga u potpunosti uklopi u okolni ambijent.

Usred Vračara smeštena je Kalenić pijaca, jedna od najstarijih i najpopularnijih zelenih pijaca.

Od momenta uvođenja višestranačkog sistema, građani Vračara se na izborima opredeljuju za građanske, demokratske stranke. Vračar je jedina opština u Srbiji i Jugoslaviji, koja na lokalnim izborima već u trećem mandatu nema nijednog odbornika ni ekstremno levih ni ekstremno desnih političkih stranaka. Skupština opštine i njen Izvršni odbor neprestano pomažu humanitarne organizacije i učestvuju u humanitarnim akcijama, stipendiraju učenike i studente, pomažu škole, Crkvu, kulturne i naučne ustanove… Verovatno najpopularnija akcija koju Opština preduzima je dodela poklon-paketa novorođenim bebama na teritoriji Vračara. Opštini Vračar je za ovu akciju dodeljen ružičasti gran pri beogradskih medija. Vredi spomenuti i to da je Skupština opštine Vračar na Uskrs 2000. godine svojim Čuburcima poklonila javnu česmu u čuburskom parku „Kikevac“, kao i novo parkovsko osvetljenje.

Skupština opštine Vračar je u novom demokratskom sazivu ustanovila za svoju krsnu slavu Svetog Savu. Ostaće zabeleženo da je na prvoj proslavi 25. januara 1994. godine činodejstvovao Njegova svetost patrijarh srpski gospodin Pavle.

Od aprila 1993. godine opština Vračar ima svoj grb i steg. Autor grba i stega je g. Dragomir Acović, predsednik Srpskog društva za heraldiku „Beli orao“. Grb je simbol svih građana Vračara.