Završna predavanja Srpskog lekarskog društva bila su posvećena istoriji srpske medicine, te smo juče na poslednjoj tribini održanoj u svečanoj sali Gradske opštine Vračar imali priliku da čujemo predavanja dr Zorana Vacića o srpskoj srednjovekovnoj medicini i periodu ratova za oslobođenje, početkom 20. veka.
Predavanje je otvoreno govorom predsednika Opštine, akademika prof.dr Milana A. Nedeljkovića, koji je istakao:
„Srpska srednjovekovna medicina je deo 800 godina duge srpske medicinske tradicije od XII do XVI vek. Kao prepoznatljiva i jedinstvena ona je začeta u manastiru Hilandaru, gde je osnovana prva srpska bolnica 1198. ili 1199., a prestala da postoji nakon invazije Osmanlija na Srbiju i Balkan, i pada Srbije 1459. godine. Srpski narod je bio deo vizantijske tradicije, ali sa svim sopstvenim obeležjima, kako u kulturi tako i u medicini. Da je srpska srednjovekovna kultura i njena medicina, bila deo evropske kulture, i da su Srbi rado primali kulturne tekovine Vizantije i Zapada, najbolje svedoči srednjovekovna arhitektura, književnost, slikarstvo i manastirska medicina.“
Hilandarski medicinski kodeks br. 517 je srednjovekovni rukopis u kojem su sabrani spisi evropske medicinske nauke, a koji je 1952. godine u bilblioteci manastira Hilandar otkrio Đorđe Sp. Radojičić. Pretpostavlja se da je Hilandarski medicinski kodeks nastao u XV ili početkom XVI veka, mada su pojedini spisi znatno stariji. Autor dela nije utvrđen. Pretpostavlja se da ih je bilo više. Spisi Hilandarskog medicinskog kodeksa obuhvataju: dijagnostiku, spise o zaraznim bolestima, farmakološke spise, spise o složenim lekovima, farmakoterapiju, spis o flebotomiji,spis iz pedijatrije, toksikološki spis. Knjiga je snabdevena i rečnikom najvažnijih termina koji se pojavljuju u tekstu, s tim što su uporedo dati staroslovenski termini i njihovi srpski i latinski pandani.
Srpska medicina početkom XX veka bila je je hronološki prikaz stanja, organizacije i rada srpske medicinske službe u periodu balkanskih ratova i Prvog svetskog rata, koji su se karakterisali ogromnim srpskim vojnim gubicima. Sve vreme ratovanja stavljali su celokupnu srpsku medicinu i njene službe u delikatnu situaciju i nametnuli joj velike stručne, organizacione, materijalne i druge probleme. S kraja XIX i u prvim decenijama XX veka, srpski sanitet je obnovio svoj lekarski sastav školovanjem mladih pitomaca po evropskim univerzitetima i njihovim usavršavanjem, pre svega u oblasti hirurgije. Takv stav uticao je na zapostavljanje razvoj nekih drugih specijalnosti, posebno preventivnih. Mada, to nije pomoglo da se bar u osnovi stvori solidno jezgro preventive (bakteriologija, higijena, epidemiologija). Velike epidemije u balkanskim ratovima, a samo godinu dana kasnije i u Velikom ratu pokazale su koliko su ti stavovi Vrhovne komande i Srpske Vlade bili pogrešni. Nerazumevanje je bilo toliko veliko da su po povratku sa školovanja lekari preventivne medicine, raspoređivani u trupu, umesto u novoosnovane centre za preventivno-medicinski rad.
Za velike uspehe srpske medicine nakon balkanskih ratova, veliku zaslugu imali su lekari vojnog saniteta. Za bitan napredak u vojnoj hirurgiji srpskoj medicini priznanja su odali kongresi u Berlinu, Petrogradu i Londonu 1913. godine. Tako je posle ovih ratova srpska ratna hirurgija izbila u sam svetski vrh i postala vodeća sa svojim stavovima, metodama, postupcima i pogledima, pre svega zahvaljujući dr Mihailu Petroviću i dr Vojislavu Subotiću, ali i doktorima Nikoli Krstiću, Leonu Koenu, Jordanu Stajiću i mnogim drugim učenicima poteklim iz velike škole dr Subotića.
